ΑΦΙΕΡΩΜΑ : ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

"Η γέννηση"Δομίνικος Θεοτοκόπουλος

        Χριστούγεννα  στην Ελλάδα 

                       από την Ειρήνη Ρίζου, Β4

 Τα Χριστούγεννα είναι μία από τις σημαντικότερες και λαμπρότερες εορτές της ορθοδοξίας.Στη χώρα μας γιορτάζονται με ιδιαίτερα ξεχωριστό τρόπο από τις υπόλοιπες γιορτές.    Πολλαπλά εντυπωσιακά έθιμα  λαμβάνουν τόπο σε διάφορες περιοχές της χώρας μας με στόχο να ψυχαγωγήσουν και ταυτόχρονα να αναδείξουν την πλούσια πολιτισμική μας κληρονομιά. Διάφορες παραδοσιακές συνταγές στολίζουν το τραπέζι μας, ενώ παράλληλα συνδέονται με αυτό το λαμπρό εορτασμό. Με αφορμή το παρακάτω άρθρο μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για διάφορα έθιμα, όπως επίσης και πληροφορίες για τα Χριστιανικά στοιχεία του εορτασμού αυτού.  

            

      Ρωμανός ο Μελωδός                                                      

      «Ἡ Παρθένος σήμερον 

       τὸν Ὑπερούσιον τίκτει
      

      καὶ ἡ Γῆ τὸ σπήλαιον
      τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει
     

     Ἄγγελοι μετὰ ποιμένων δοξολογοῦσι
     Μάγοι δὲ μετὰ αστέρος ὁδοιποροῦσι
     

    Δι’ ἡμᾶς γὰρ ἐγεννήθη παιδίον νέον
    ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.»

Νηστεία Χριστουγέννων

  Πριν τα Χριστούγεννα στην ορθόδοξη εκκλησία προηγείται νηστεία 40 ημερών, η Σαρακοστή των Χριστουγέννων ή Μικρή Σαρακοστή, η οποία είναι λιγότερο αυστηρή από αυτήν του Πάσχα. Η ημέρα της εορτής του Αποστόλου Φιλίππου, στις 14 Νοεμβρίου, τελευταία μέρα πριν τη Σαρακοστή, στο λαϊκό καλαντάρι χαρακτηρίζεται ως Μικρή Αποκριά. Αυτή η ημερομηνία σε πολλές χώρες της Ευρώπης και Αμερικής θεωρείται ως έναρξη των εορτών των Χριστουγέννων.

    Ήθη και έθιμα 

 Ο τόπος μας πλούσιος σε ήθη και έθιμα υποδέχεται το μήνυμα των  Χριστουγέννων προσπαθώντας να τα διατηρήσει ακόμα και σήμερα μέσα στην καθημερινή ρουτίνα που τον  επηρεάζει   και να συνεχίσει να αναδεικνύει τον πολιτισμό μας  και κρατώντας ζωντανή  την παράδοσή μας. 

Ένα από τα σημαντικότερα έθιμα της  χώρας μας είναι αυτό του Χριστόψωμου. Το Χριστόψωμο συναντάται σχεδόν σε όλη τη χώρα μας. Είναι το πρόσφορο που πάνε στον παπά  τα Χριστούγεννα, και είναι φτιαγμένο προς τιμήν του Χριστού. Στο γιορτινό τραπέζι το Χριστόψωμο βρίσκεται πάντα στο κέντρο συνοδευόμενο από μέλι και ξηρούς καρπούς. 

  Άλλο  ένα σπάνιο  και εντυπωσιακό έθιμο που τείνει να  εξαφανιστεί, είναι αυτό των Μωμόγερων.  Το ποντιακό αυτό  λαϊκό δρώμενο λαμβάνει χώρα το 12ήμερο Χριστούγεννα- Πρωτοχρονιά – Θεοφάνεια,  με  ευχετηριακό  χαρακτήρα. 

 Παραλλαγή μπορεί να θεωρηθεί το έθιμο Ραγκουτσάρια που συναντάται στην περιοχή της Κοζάνης  και της Καστοριάς , Οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στους προ-χριστιανικούς χρόνους αλλά οι Πόντιοι έδωσαν αργότερα χριστιανικό χαρακτήρα.

  Η ονομασία του δρώμενου προέρχεται από τις λέξεις μίμος ή μώμος  αλλά και γέρος. Στο έθιμο οι λέξεις αυτές συνδέονται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών-γερόντων.

   

 Στο δρώμενο αυτό παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης με την αλλαγή του νέου έτους και έχει σκοπό σάτιρας. Στο δρώμενο αναπαρίσταται η ιστορία του Κιτί Γοτσά. Στο έθιμο αυτό, παραδοσιακά μέρος των συμμετεχόντων φοράνε τομάρια ζώων όπως λύκων  και τράγων ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων. Το δρώμενο λαμβάνει χώρα το όπου ο θίασος παραδοσιακά τριγυρνά στις αυλές των σπιτιών. Οι πρωταγωνιστές είναι τρεις, ο γέρος Κιτί Γοτσά, η νύφη και ο "αράπης". Η αλλαγή του χρόνου και η αναγέννηση της φύσης συμβολίζεται με τη νύφη η οποία φλερτάρει με τον νέο (ο νέος είναι ο χαρακτήρας "αράπης"). Στο δρώμενο εναλλάσσεται η απαγωγή της νύφης από τον νέο "αράπη" με τον γέρο Κιτί Γοτσά. 

Κάτω: Δρώμενο των Μωμόγερων.

Κάλαντα

  Ένα ακόμα σημαντικό και πολύ συνηθισμένο έθιμο της χώρας μας είναι τα κάλαντα. Κύρια παραδοσιακά μουσικά όργανα που συνοδεύουν τα κάλαντα είναι το τρίγωνο, το λαούτο, το νταούλι η τσαμπούνα, η φλογέρα κ.ά. Οι τραγουδιστές - οργανοπαίκτες των καλάντων ονομάζονται "καλαντιστές".

  Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά τις αποδιδόμενες ευχές τα "Χρόνια Πολλά" το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Σχετική με αυτό είναι και η παρασκευή "κουλούρας" ονομαζόμενη "κολλίκι" (Βέροια) ή "κουλιαντίνα" (Σιάτιστα) και εξ αυτών οι φέροντες αυτά ονομάζονται "Κουλουράδες" ή "Φωτάδες".Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο

Τα κάλαντα που προήλθαν από τις Βυζαντινές Καλένδες ανάγονται, κατά τύπο και όχι βεβαίως κατά περιεχόμενο, από το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ερεστώνης.

Παρατηρούνται πολλές διαφοροποιήσεις, ανάλογα με τις περιοχές στα κάλαντα όπως τα κάλαντα της Θράκης.

Χριστός γεννάται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
κι ή Παναγιά μας κοιλοπονούσε
Κι η Παναγιά μας κοιλοπονούσε....

               

 Κάλαντα από τους Κουρκουλούς Β. Ευβοίας. (Της κόρης  )

"Χρυσή Φραγκίτσα κάθεται  στον τοίχο 

(α)κουμπισμένη

Στα χάδια χάδια την κρατούν και στα κονάκια παίζει.

Και στα χρυσά προσκέφαλα τη βάζουν και κοιμάται

Χρυσή είναι η κεφαλία της και τα μαλλιά μετάξι

Τα δόντια πυκνοφυτευτά σαν το μαργαριτάρι

Μαργαριτάρι και φλουρί όλο καθάριο ασήμι".